Dobraha tydnia, šanoŭnyja amatary łacinki!

     Biełarusam (u adroźnieńnie ad ukrajincaŭ) pašancawala mieć swaju nacyjanaĺnuju łacinku, jakaja dakładna pieradaje asabliwaści wymaŭlieńnia.  Adnak časami bywajuć niedastupnymi tyja 9 litaraŭ (Č,Š,Ž,Ć,Ś,Ź,Ń,Ĺ,Ŭ), jakija zabiaźpiečwajuć nam hetuju dakładnaść :-(

     Kali na kamputary nie ŭstaliawany słušny klawijaturny ŭkład ci ŭ šryfcie brakuje znakaŭ, to heta šče paprawima.  A woś kali patrebna stwaryci imia fajła, damiennaje jmia sajta, tańniejšaje pawiedamlieńnie SMS, adras eliaktronnaje pošty, mianušku ŭ kamputarnych huĺniach, łagin u šmatlikich pragramach, identyfikatary źmiennych i padpragramaŭ boĺšaściu moŭ pragramawańnia, to narmaĺnaju łacinkaju my nijak nie napišam :-(

     Chtości zhadaŭšyś ab archajičnaj łacincy (ŭžywanaj da 1906 r.) zamiest ŠČ napisza SZCZ i šmat kali hetaha dastakowa, kab abyjści techničnyja abmiežawańni nie parušajučy prawiłaŭ mowy.  A čym iĺha zamianić jinšyja litary?  Prosta prybirać nadradkowyja znački nieĺha, bo tady źmienicca wymowa slowa, zbłytajucca značeńni roznych słowaŭ, naprykład, «žalić» i «zalić».  Otža, nowaja tranślitaracyja z łacinki na łacinku musić:

• pieradawać wymowu jaknajdakładniej,
• zadziejničać toĺki angjeĺski aĺfabet,
• zachoŭwać tradycyjnaść piśma našaha narodu ci chacia‐b susiednich,
• być intuityŭna zrazumiełaju biez nawučeńnia (praz swaju tradycynaść),
• umahčymliwać prosty aĺharytm adnaznačnaha pierakładańnia tudy‐j‐nazad.

     Ž možna paznačyć ZS, jak ŭ uhorskaje mowie. Choć jano nie pa‐sławiansku, dyk usio roŭna liepiej, niž pa‐angieĺsku. Dyj u roznych lingwaprajektach, naprykład u Juryja Kryžanyča, hety dyhraf wykarystoŭwajecca.

     Adnu faniemu ВЎУ (VŬU) najliepiej zapiswać jak WVU.  Mienawita henak, a nie naadwarot, bo litary V dy U rodnasnyja, a huk [ў] blizki da hałosnaha. Padwajeńnie znaka VV uzmacniaje jahonuju wyraznaść. [в] realizujecca ŭ siĺnaj pazycyi, a [ў] — u słabkoj.  Akramia taho, ŭ poĺskaj i niamieckaj mowach W paznačaje [в].

     Miakkaść prad hałosnymi litaraj I paznačaci mahčyma dziakujučy toĺki tamu, što ŭ pazycyji prad hałosnymi huk [i] nie trapliajecca amaĺ nikoli (wyniatak «poli‐etylien»).  Bukwa J rodnasnaja ź I, a huk [j] nikoli nie trapliajecca ni ŭ pazicyji miž zyčnymi, ni ŭ kancy słowa paślia hałosnaj — adtak možam śmieła paznačać jotam miakkaść u henych pazicyjach.  Dyj u paŭdniowasławianskich łacinkach i MFA jot tak i ŭžywajecca.  Naprykład, «konj», «sjwinjnia» pračytać niaprawiĺna niemahčyma :-)

     Ciapier wy wiedajecie systemu, ŭ jakoj ja pišu SMSy ŭžo try hady, i zawioŭ sabie myła Minczenka+lacinka@tut.by.  Karystajciesia na zdaroŭje, kali laska, i nawučajcie znajomych.

     Być moža, znajecie liepšaje rašeńnie prabliemy?  Tady padzialiciesia ŭ kamientaroch.

     Zaŭwahi. Mahčyma, pryhažej było-by pazniačać miakkaść apostrafam, jak časta robiać, alie hety znak zabaronieny ŭ damiennych imionach i šče dzieści.</br> Wieĺmi redka zdarajucca takija słowy, jak «francuzski», dzie bukwazłučeńnie supadaje z dyhrafam.  Tady možna aĺbo pisać, jak čujecca «francusski», aĺbo raździalici čym-koĺwiek «francuz'ski».

Ni ŭ jakim razie nie zaklikaju pisać biez dyjakrytyki zaŭsiody j paŭsiuĺ, taksama nie prapanuju admowicca ad kirylicy.  Hety ŭspamahaĺny prajekt toĺki dlia tych wypadkaŭ, kali jnačaj niemahčyma.

     Добрага тыдня, шаноўныя аматары лацінкі!

     Беларусам (у адрозьненьне ад українцаў) пашанцавала мець сваю нацыянальную лацінку, якая дакладна перадае асаблівасьці вымаўленьня.  Аднак часамі бываюць недаступнымі тыя 9 літараў (Č,Š,Ž,Ć,Ś,Ź,Ń,Ĺ,Ŭ), якія забязьпечваюць нам гэтую дакладнасьць :-(

     Калі на кампутары не ўсталяваны слушны клявіятурны ўклад ці ў шрыфце бракуе знакаў, то гэта шчэ паправіма.  А вось калі патрэбна стварыці імя файла, даменнае ймя сайта, таньнейшае паведамленьне СМС, адрас эляктроннае пошты, мянушку ў кампутарных гульнях, лаґін у шматлікіх праґрамах, ідэнтыфікатары зьменных і падпраґрамаў большасьцю моў праґрамаваньня, то нармальнаю лацінкаю мы ніяк не напішам :-(

     Хтосьці згадаўшысь аб архаічнай лацінцы (ўжыванай да 1906 r.) замест ŠČ napisza SZCZ і шмат калі гэтага дастакова, каб абыйсьці тэхнічныя абмежаваньні не парушаючы правілаў мовы.  А чым ільга замяніць іншыя літары?  Проста прыбіраць надрадковыя значкі нельга, бо тады зьменіцца вымова слова, зблытаюцца значэньні розных словаў, напрыклад, «žalić» i «zalić».  Отжа, новая трансьлітарацыя з лацінкі на лацінку мусіць:

• перадаваць вымову якнайдакладней,
• задзейнічаць толькі анґельскі альфабэт,
• захоўваць традыцыйнасьць пісьма нашага народу ці хаця‐б суседніх,
• быць інтуітыўна зразумелаю без навучэньня (праз сваю традыцынасьць),
• умагчымліваць просты альгарытм адназначнага перакладаньня туды‐й‐назад.

     Ž можна пазначыць ZS, як ў угорскае мове. Хоць яно не па‐славянску, дык усё роўна лепей, ніж па‐анґельску. Дый у розных лінґвапраектах, напрыклад у Юрыя Крыжаныча, гэты дыграф выкарыстоўваецца.

     Адну фанему ВЎУ (VŬU) найлепей запісваць як WVU.  Менавіта гэнак, а не наадварот, бо літары V ды U роднасныя, а гук [ў] блізкі да галоснага. Падваеньне знака VV узмацняе ягоную выразнасьць. [в] рэалізуецца ў сільнай пазыцыі, а [ў] — у слабкой.  Акрамя таго, ў польскай і нямецкай мовах W пазначае [в].

     Мяккасьць прад галоснымі літарай I пазначаці магчыма дзякуючы толькі таму, што ў пазыцыі прад галоснымі гук [i] не трапляецца амаль ніколі (вынятак «поліэтылен»).  Буква J роднасная зь I, а гук [j] ніколі не трапляецца ні ў пазіцыі між зычнымі, ні ў канцы слова пасьля галоснай — адтак можам сьмела пазначаць ётам мяккасьць у гэных пазіцыях.  Дый у паўднёваславянскіх лацінках і МФА ёт так і ўжываецца.  Напрыклад, «konj», «sjwinjnia» прачытаць няправільна немагчыма :-)

     Цяпер вы ведаеце сыстэму, ў якой я пішу СМСы ўжо тры гады, і завёў сабе мыла Minczenka+lacinka@tut.by.  Карыстайцеся на здароўе, калі ласка, і навучайце знаёмых.

     Быць можа, знаеце лепшае рашэньне праблемы?  Тады падзяліцеся ў каментарох.

     Заўвагі. Магчыма, прыгажэй было-бы пазнячаць мяккасьць апострафам, як часта робяць, але гэты знак забаронены ў даменных імёнах і шчэ дзесьці.</br> Вельмі рэдка здараюцца такія словы, як «французскі», дзе буквазлучэньне супадае з дыграфам.  Тады можна або пісаць, як чуецца «francusski», або разьдзяліці чым-кольвечы «francuz'ski».

Ні ў якім разе не заклікаю пісаць без дыякрытыкі заўсёды й паўсюль, таксама не прапаную адмовіцца ад кірыліцы!  Гэты ўспамагальны праект толькі для тых выпадкаў, калі йначай немагчыма.