Uładzimier Arłoŭ: „Cichaje kanańnie kirylicy”
Uładzimir Arłoŭ: — Biełaruskaja łacinka — heta nia štości fantastyčnaje, nie niejkaja ideja, vymyślenaja ŭ čas apošniaj chvali biełaruskaha adradžeńnia. Na łacincy pisali j vydavali svaje knihi klasyki novaj biełaruskaj litaratury: Vincent Dunin-Marcinkievič, Francišak Bahuševič, łacinkaju vychodzili šmat jakija knihi Janki Kupały, Jakuba Kołasa.
Tradycyja vykarystańnia łacinki zachoŭvalasia kali źjaviłasia pieršaja lehalnaja biełaruskaja hazeta „Naša Niva”, jakaja adyhrała vyklučnuju rolu i ŭ vypracoŭcy litaraturnaj movy, i na praciahu hadoŭ „Naša Niva” vychodzila paralelna kirylicaj i łacinkaju.
Łacinkaju drukavalisia teksty na bielaruskaj emihracyi. Šmat jakija vydańni vychodzili łacinkaju ŭ 20-30-ja hady ŭ Zachodniaj Biełarusi. U adnoj Vilni, kali ja nie pamylajusia, łacinkaju bolš za 10 biełaruskich peryjadyčnych vydańniaŭ vychodziła ŭ toj čas.
Tamu ja liču, što adukavany biełarus musić prynamsi być znajomym z łacinkaju. Tym bolš u časy internetu. Nia viedaju, ci jość u prahramie biełaruskaha humanitarnaha liceju znajomstva z łacinkaju ciapier, ale kali moj małodšy syn Bahdan vučyŭsia tam hadoŭ dziesiać tamu, liceisty znajomilisia z łacinkaju. I ja viedaju, što potym traplajučy ŭ Polšču, u Čechiju, Słavakiju, jak moj syn, naprykład — jon to na futbolnyja matčy jeździŭ, to ŭ niejkija letniki — jon značna bolš upeŭniena pačuvaŭ siabie, čym tyja biełaruskija dzieci ci padletki, jakija z łacinkaj byli nie znajomyja. Pa-mojmu, viedajučy bielaruskuju łacinku, možna absalutna svabodna čytać i šyldy i vydańni i ŭ Polščy, i ŭ Čechii.
Tamu ja liču, što, na dobry ład, u budučaj Biełarusi — u toj Biełarusi, dzie budzie panavać nie antynacyjanalny režym, a ŭłada, jakaja budzie kłapacicca pra zachavańnie nacyjanalnych kaštoŭnaściaŭ, pra ich raźvićcio — u toj Biełarusi kožny školnik pavinien budzie znajomicca z łacinkaju. Heta nia značyć, što ŭ niejkaj bližejšaj perspektyvie mahčymy, skažam, pierachod na łacinku. Ja dumaju, što heta moža być perspektyvaj dosyć addalenaj, choć, na maju dumku, raniej ci paźniej heta musić adbycca.
Ja nia tak daŭno byŭ u Čarnahoryi i ŭ Serbii, ja bačyŭ, što ŭ hetych krainach, jakija raniej pieravažna karystalisia kirylicaj, ciapier ja b nie skazaŭ, što kirylica zajmaje navat 50% tekstaŭ, vizualnaha afarmleńnia. Ja dumaju, što kali kazać pra Čarnahoryju, to tam kirylica acaleła pieravažna ŭžo tolki ŭ pravasłaŭnych chramach, bo navat darožnyja pakazalniki i ŭsia reklama pieraviedzienyja na łacinku. I, skažam, jak zojdzieš u kniharniu, źviartaješ uvahu na knižki dla dziaciej: „Vučym łacinku”. Vydadzienyja padručniki i prosta roznyja knižki, jakija razmaloŭvaješ. Toje samaje ŭ Serbii. Moža być u niejkaj mienšaj stupieni.
U adnym maim ese, jakraz pra Čarnahoryju, „Kryžy Montenegra”, jość taki raździelčyk: „Cichaje kanańnie kirylicy”. Ja vam skažu ščyra, što jon vyklikaŭ hnieŭ niekatorych movaznaŭcaŭ, maich znajomych... Mianie tam abvinavacili ŭ čymści... Ale ja dumaju, što ŭ addalenaj perspektyvie biełarusy prynamsi buduć adnolkava volna vałodać kirylicaj i łacinkaj, jak heta ciapier jość u Serbii.
Ci ciapier maje sens vydavać knihi łacinkaj?
— Ja dumaju, što ciapier heta nie pavialičyć, biezumoŭna, kolkaści čytačoŭ biełaruskaj litaratury, ale ja zhodny z Andrejem Chadanovičam, što jak eksperyment karotkija teksty, moža być paetyčnyja zborniki, całkam mahčyma vydavać łacinkaju i ja nia dumaju, što kolkaść čytačoŭ istotna źmienšycca, skažam, u taho ž paetyčnaha zbornika, kali jon budzie vydadzieny łacinkaj. Naadvarot, moža chto-niebudź zachoča ŭdaskanalić svaje viedy łacinki i voźmie ŭ ruki hetuju knihu?
Nu, u naš čas, naprykład, asobnyja numary „Našaj Nivy” vychodzili całkam łacinkaju. Ja b nie skazaŭ, što ja ich čytaŭ z takoj samaj lohkaściu jak i nadrukavanyja kirylicaj, ale mnie było cikava i ja čytaŭ sumlenna, i, moža być, ad pačatku da kanca kab udaskanalić svajo viedańnie bielaruskaj łacinki.
Publikujecca dziakujučy © Radyjo Palonija
@
- 0 comments